برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 185

دَم کرده-پر رطوبت-باد کرده

به هم بافتن-سر هم کردن-از خود درآوردن

چارخانه-شطرنجی

خش خشه-نوعی اسباب بازی کودکان که به هنگام تکان خوردن صدای خش و خش از آن می آید
زردمبو-آدم ضعیف و کم خون-دارای رنگ و روی زرد
از این حَسن تا آن حَسن صد گز رسن(در باره‌ی دو چیز گویند که ظاهری یکسان و بهایی بسیار متفاوت دارند)

 

باریک شدن-دقت کردن-در بحر چیزی رفتن

تندی-بلافاصله-به سرعت-مانند : تندی رفت
در پسی ماندن-عقب ماندن-موفق نشدن
استخوان لای زخم گذاشتن(بلاتکلیف گذاشتن، کاری را کش دادن)

بی معنی- بیخود

آهنگ ریپ‌دار(آهنگی که یک ضرب آن کم باشد)
پلک روی هم نگذاشتن-حتا لحظه ای نخوابیدن

آمد-فرخندگی-خوش‌قدمی

زحمت دادن به خود-خود را به زحمت انداختن

بیرون روش-اسهال-شکم روش

جا گذاشتن-چیزی را در جایی فراموش کردن-چیزی را سر جای خود قرار دادن

آدم نچسب-کسی که جاذبه‌ای ندارد و علاقه دیگران را جلب نمی‌کند
ری کردن-زیاد شدن و برکت کردن برنج و آرد و مانند آن ها پس از ریختن آب بر آن ها

آبشان از یک جوی نرفتن(همداستان شدنشان ممکن نبودن، با هم نساختن)

خانه زاد-نوکر-خدمت گزار

خانه یکی-صمیمی و یکدل

پیر ِ کفتار-زن سالخورده ی بد اخلاق

زار زدن-سخت گریه کردن

 

 

چشم زخم میرزا مهدی خانی-شکست بزرگ

از اوناش نبودن ( فقط به‌صورت منفی)(از جمله‌ی کسانی نبودن که مخاطب گوینده‌ی جمله را از آنان پنداشته است)

از بن ناخن-ذخیره-بندگی-اطاعت

ادرار کوچک-شاش

خر گرفتن کسی-کسی را احمق حساب کردن

با دست و پا-آدم زرنگ

 

افطاری(خوراکی که برای گشودن روزه می‌پزند)

چار طاق-به طور کامل

ته نشست-رسوب

پِخ-صدایی برای ترسانیدن کسی

 

دفتر کل-دفتری که در آن انواع کلیه معاملات و خلاصه ی هر کدام را در آن وارد می کنند

بریده بریده-منقطع-پاره پاره-گسسته

تور کردن-زن یا دختری را به دام انداختن

چته ؟-تو را چه می شود ؟

جفت جنین-جفت نوزاد که پرده و غشای دور جنین است

چشم را چهار کردن-دقت بسیار کردن-انتظار شدید بردن-تعجب زیاد کردن

راه پیدا کردن-جستن راه حل برای مشکل-به نحوی در جایی وارد شدن

 

دست کسی را کوتاه کردن-کسی را از چیزی یا کاری کنار گذاشتن

آستین بالا زدن(آماده شدن، به کاری برخاستن، پا پیش گذاشتن)

جیب بر-دزدی که در جیب دیگران دست می برد

اله و بله کردن(لاف زدن، چنین و چنان گفتن)
انگار نه انگار-موضوع را نادیده بگیر!-گویی وجود نداشت

زلف پاشنه نخواب-کنایه از مویی که از نیمه ی پشت بریده و سر آن رو به بالا باشد

بد ذات-بد نهاد-بد گوهر-بد جنس-خبیث

ته خانه-لوازم بی مصرف-بقایای اثاث خانه
احدالناس-کسی-فردی

الکی(بی‌هوده، بی‌خود، دروغکی)

چله ی کوچک-بیست روز میان هفدهم بهمن و پنجم اسفند

اسب چپ با همدیگر بستن(با هم کینه و دشمنی داشتن)

زهرمار خان-ترش رو-اخمو

دراز کش-افتاده-خوابیده

الانه(همین حالا، هم اکنون)

روی غلتک افتادن-جریان دلخواه و طبیعی را به دست آوردن-دور برداشتن و سرعت گرفتن

 

از بیخ-یکسره-به‌کلی-کاملن

زیر قول خود ردن-به گفته ی خود عمل نکردن-عهد خود را شکستن

رشوه خوار-کسی که برای انجام کاری ناروا دستمزد دریافت می کند

 
حرف های صد تا یک قاز-حرف های بی ارزش و بی معنی

پهلوان پنبه-درشت اندام ولی بی زور-پهلولن دروغی

رم دادن-رماندن-فراری دادن

ارواح شکمت-ارواح بابات

بار سرکه- ترش ابرو

چشتان بالا-بالا و پایین کردن بچه و قربان صدقه ی او رفتن

زنبور زدن-نیش زدن زنبور

دم کوتوله-کوتاه قامت-چیز کوچک

خوره-جذام-آکله
احدالناس(کسی، فردی)

چاقوکشی-عربده کشی و حمله با چاقو

آب و گِل(بر و رو، سرشت آدمی)

خوشوقت شدن-شاد شدن-راضی شدن

خوشی زیر دل کسی زدن-به بخت خود پشت کردن-موقعیت خوب را با ندانم کاری از دست دادن
اوستا چسک-فضول و مزاحم-سرخر

پیش فروش کردن-پیش از آماده کردن کالا آن را فروختن

تَق-صدای برخورد دو چیز به یکدیگر

دار زدن-اعدام گناهکار با آویختن از چوبه ی دار

خوار و ذلیل-نگا. خوار و خفیف

چشم کسی را خون گرفتن-سخت خشمگین شدن

دنگ و فنگ-طول و تفصیل-مقدمه چینی فراوان-تشریفات زیاد
دَنگ-صدای به هم خوردن دو چیز

 

راستی راستی-حقیقتن-واقعن

اُریب-کجکی-یک بر-یک ور

به دردسر افتادن-با مشکلی روبرو شدن-به مخمصه ای گرفتار شدن

پدر سوختگی-بد سرشتی-زرنگی-رندی

پا به پا کردن-مردد بودن-درنگ کردن

به گوزی بند بودن-سست و ناپایدار بودن

پنجول زدن-با ناخن های دست روی تن کسی را خراش دادن
چوب پنبه-چوبی سبک برای بستن سر بطری

از پا ننشستن(سماجت ورزیدن، از کوشش دست نکشیدن)

رد کسی را گرفتن-از روی جای پا یا آثار دیگر کسی را دنبال کردن

 
رفتن و کشک خود را ساییدن-پی کار خود رفتن و فکری به حال خود کردن
در بحر چیزی بودن-تمامن به چیزی اندیشیدن

ژرسه-نوعی پارچه ی نازک-نیم تنه ی بافته از نخ

 

 

تازه داماد-پسری که تازه ازدواج کرده است
خودنویس-قلمی که جوهرش را با خود دارد
تنبان درآر-بی حیا-دریده

جان کندن-رنج بسیار بردن-با سختی فراوان کاری را انجام دادن

بغداد آباد-شکم سیر

 

این دست و آن دست کردن(وقت تلف کردن، وقت کشتن، به عقب انداختن)

خاتون پنجره-بازیچه ای که کودکان با پنج چوب می سازند

 

از یک قماش بودن(سر و ته یک کرباس بودن)

خوشا به حال ماهی-خیلی تشنه ام

دست از سر کچل کسی بر نداشتن-کسی را به حال خود نگذاشتن

آستین‌سرخود(هر چیزی که وسیله‌ی کاربردش همراهش است)

حق شناسی-سپاس گزاری

زبون-حقیر-توسری خور

جهل کردن-در انکار چیزی پافشاری کردن
 

رک و راست-صاف و پوست کنده-صریح

پاکاری-شغل پاکار

 

احدالناس(کسی، فردی)
پس پسکی-حالت کسی که رو به عقب گام برمی دارد

خرس-چاق و درشت-تنومند

جوش آمدن-به خشم آمدن-کج خلقی سخت کردن

دو پوسته-دو چیز به هم پیوسته

از آن نمد کلاهی به کسی رسیدن(بهره بردن از چیزی، نصیب بردن)

از جیب خوردن(در آمد نداشتن، از بس‌انداز خرج کردن)
ریش گرو گذاشتن-ار احترام و اعتبار خود برای وساطت در کاری بهره گرفتن-ضمانت کردن

تفنگ دار-جنگنده ی مسلح به تفنگ

در به دری-بی خانمانی-آوارگی

روکش درکش کردن-ساخت و پاخت کردن

دست به کار نرفتن-حال کار کردن نداشتن-برای کار بی حوصله بودن

جا گذاشتن-چیزی را در جایی فراموش کردن-چیزی را سر جای خود قرار دادن

تزریقات-بخش ویژه ی تزریق آمپول

 

از سر دست(کار یا سخنی که فورا و بدون تامل بکنند یا بگویند)

دَرَنگ-صدای شکستن چیزی یا زدن سیلی

الف الف کردن-قاچ‌قاچ کردن

آه از نهاد کسی برآمدن(نهایت تاسف به کسی دست دادن)

 

بچه انداختن-بچه ی نارس بدنیا آوردن
اُرس و پرس(پرسش و پاسخ)
تک و تنها-یکه و تنها-به تنهایی
آفتاب گرفتن(زیر آفتاب خوابیدن)

 
پا سبک-مبارک قدم-جلف و سبک

دور ریختن-دور انداختن-بیرون ریختن

پشت سر کسی ایستادن-از کسی پشتیبانی کردن

دست دوم-کار کرده-مستعمل
باب شدن-معمول و رایج شدن
چشمداشت-توقع-انتظار

دخترینه-دختر-مونث

اشکال‌تراشی-ایرادگیری-گره در کار اندازی

به آخر خط رسیدن-به پایان کار

درو کردن-پشت سر هم با گلوله زدن و انداختن

دست به آب-داشتن ادرار-دستشویی-توالت
ترک نشاندن-پشت سر نشاندن کسی
خاله زنک-زن امل و دنیا ندیده-بی سواد و عامی-کسی که همواره درباره ی دیگران حرف می زند
ریش پروفسوری-ریشی که فقط روی چانه یلند شده است

چارپایه-صندلی کوچک و بدون پشتی

در گوش کسی یاسین خواندن-اندرز بی هوده دادن-نصیحت کردن به کسی که نشنود
دروغ دون-مطالب نادرست و سراسر دروغ

برق از کسی پریدن-سخت ترسیدن-جا خوردن

آواز شدن-شهره شدن
دست پاچه-شتاب زده-مضطرب
 

چتر باز-مهمان ناخوانده به وقت غذا
تخت و تبارک-با آسودگی خیال

دور علم کسی جمع شدن-دور کسی گردآمدن و از او پشتیبانی کردن

خال گوشتی-نقطه ی برجسته ای از گوشت بر پوست بدن

بله بران-قول و قرارهای پیش از ازدواج در میان خانواده های عروس و داماد

پا بر جا کردن-اثبات-مستحکم کردن
دنده چاق کردن-سرعت گرفتن به هنگام رانندگی

چروکیدن-چین دار شدن

دم گاو به دست آوردن-قدرت و موقعیتی به دست آوردن-وسیله ای برای معاش به دست آوردن

زن-عاری از مردانگی-ناجوانمرد-ترسو

تپل مپل-چاق و چله

صدایی برای نهیب زدن و راندن سگ

خاله خرسه-دوست نادان

چوروک خوردن-چین برداشتن

 
چُغُل-سخن چین

تریاکی-معتاد به تریاک

از زیر سنگ در آوردن-چیزی را هر چند نایاب و تهیه‌اش دشوار باشد به دست آوردن

پاچه ی کسی را گرفتن-بی جهت و بی مقدمه برکسی آشفتن
دوغ و دوشاب یکی بودن-فرقی میان خوب و بد نبودن

 

برو برگرد-چون و چرا

دسته چاقو نشستن-نشستن روی دو پا و بغل کردن دو رانو-چمباتمه نشستن

حق التدریس-مزد آموزگار

زمخت-درشت-ناهنجار

پُر توپ-خشمگین

خرج شدن-مصرف شدن-به کار رفتن
به خشت افتادن-متولد شدن-به دنیا آمدن

خشخاشی-نان خشخاش زده

زیر آب کردن سر کسی-کسی را بی سر و صدا کشتن

پس زدن-کنار زدن-دور کردن-نپذیرفتن-رد کردن

آدم عوضی-کسی که ظاهرش با باطنش یکی نیست-بدطینت

حسابگر-کسی که در کارها سود و زیان خود را در نظر می گیرد

تپل مپل-چاق و چله

باد به آستین انداختن-فخر فروختن-خودخواهی کردن

بوگندو-آدم کثیف و بد بو
این به آن در(چیزی که عوض دارد گله ندارد، در مقام انجام عمل متقابل می‌گویند)

 

رو رفتن-بر زمین افتادن اسب از جلو و بر زانو ها

بالا کشیدن-مال کسی را به ناحق خوردن

آرتیست‌بازی-انجام کارهای غیرعادی

 
دهن کسی گرم بودن-خوش سخن و مجلس آرا بودن

از کاسه درآمده-بیرون‌زده-ورقلمبیده

 

از بر بودن(مطلبی را در حافظه داشتن)
جفت و جلا کردن-مرتب کردن-حقه جور کردن
حلال بودی-نگا. حلال به زنده ای

دل به دریا زدن-بدون توجه به خطر به کاری اقدام کردن-هرچه بادا باد گفتن

خلاص-تمام شد-مُرد
از خیر چیزی گذشتن(از چیزی صرفنظر کردن)
تِپ تِپ-صدای تپش قلب بر اثر ترس و هیجان

پیچاندن کسی-کسی را گرفتار درد سر کردن-کسی را سوال پیچ کردن
برج زهر مار-بسیار خشمگین-بسیار اندوهناک
خیس آب شدن-سر تا پا تر شدن

پاپی چیزی بودن-چیزی را دنبال کردن-به چیزی محل گذاشتن

پاره شدن چرت ب-ا امری نامنتظر روبرو شدن-جا خوردن

ز ِله-ستوه-عجز

دل کسی روی دل آدم بودن-درد دیگران را درک کردن-با دیگران غمخواری کردن

آب پاکی روی دست کسی ریختن-کسی را کاملن ناامید کردن

 

بکسل کردن-چیزی را به دنبال خود کشیدن و بردن

جا خالی دادن-در بازی هایی مانند والیبال و فوتبال توپ را به جایی انداختن که دست یازیگر حریف به آن نرسد

جای کسی را خالی کردن-در جایی از کسی یاد کردن و آرزو کردن که کاش می بود

ژست-طرز حرکت و رفتار شخص

 
اِحلیل خوردن-فریب خوردن
حیوونی-نگا. حیوانکی

الفرار-گریز-بگریز !

ترک هوا شکستن-کاهش یافتن شدت سرما

پس پسکی-حالت کسی که رو به عقب گام برمی دارد
خال خالی-خالدار-دارای خال های بسیار
از کاسه درآمده-بیرون‌زده-ورقلمبیده
زدن خود به آن راه-خود را به نادانی

برق از کسی پریدن-سخت ترسیدن-جا خوردن

 

دُم به دست دادن-بهانه به دست دادن-خود را گیر انداختن

اَنف کسی معیوب بودن(ابله بودن، خل بودن)

حنز پنزر-نگا. خرت و پرت
درچین و ورچین-جمع و جور کردن-مرتب کرد
زیر و رو کردن-همه جا را به دنبال چیزی گشتن-به هم ریختن

دستی از دور بر آتش داشتن-از حقیقت امری بی خبر بودن-قضاوتی سطحی از چیزی داشتن

حساب کسی را رسیدن-از کسی انتقام گرفتن-کار کسی را ساختن

دل دل را خوردن-عجله داشتن-بی تاب بودن

آفتاب روی پشت بام جمع کردن-کاملا تنگدست بودن

 

خاله خاک انداز-همنشین سر و زبان دار
پیش انداختن-جلو انداختن-مقدم داشتن

پا لب گور داشتن-بسیار پیر بودن-در شرف مرگ بودن

تو کَت کسی نرفتن-زیر بار نرفتن-نپذیرفتن

روشن کردن چراغ اول-نخستین پولی که معرکه گیران از تماشاچیان می گیرند

دست به سر کردن کسی-کسی را به بهانه ای برای انجام کاری بیرون فرستادن-کسی را رد کردن

تریج-آن جاکه آستر درونی جامه با رویه ی آن به هم می پیوندد

به هم زدن-قطع رابطه کردن

ته بساط-باقی مانده ی وسایل زندگی و کسب و کار

چل زن-زن کوتاه قد

 
ختم قرآن کردن-یک بار قرآن را از اول تا آخر خواندن

رمبیدن-خراب شدن-فرو ریختن

روغن از ریگ کشیدن-کاری محال انجام دادن

 

چلو خورش-غذایی مرکب از چلو و یک نوع خورش

چم-رگ خواب-عادت مخصوص هر کسی

حقوق بگیر کس-ی که ماهانه دستمزد می گیرد

ته خانه-لوازم بی مصرف-بقایای اثاث خانه

تفنگ ته پر ت-فنگی که با فشنگ شلیک می کند

تو سری خور-آدم زور شنو-خوار و زبون

ارزیاب(کسی که بها و ارزش پولی چیزی را تعیین می‌کند)

زیر پای خود را سست دیدن-موقعیت خود را نااستوار دیدن-شغل و سمت خود را در خطر دیدن

دست پیش را گرفتن-خود را محق وانمود کردن

 

 

تو خط چیزی بودن-در کاری وارد بودن-در کاری تحقیق کردن

پیچ-آن جا که را به سوی دیگری رود

رنگ گذاشتن و رنگ برداشتن-رنگ به رنگ شدن

چقال-مهمل بقال

زاغ-دارای چشمان آبی رنگ

خجالت دادن-کسی را شرمسار کردن

جر و بحث کردن-مجادله را به درازا کشاندن

زبانزد شدن-معروف شدن-فاش شدن

خر کسی را نعل کردن-رشوه دادن-سبیل کسی را چرب کردن-راضی کردن

دلادل-پُر-نهایت بزرگی-شکم زن آبستن

چروکیده-چین دار شده-ناصاف
حتم داشتن یق-ین داشتن

درگاهی-آستانه

به خرج کسی نرفتن-بر کسی تاثیر نکردن-بر کسی موثر واقع نشدن

راه خود را کشیدن و رفتن-بی هیچ مقاومت و اعتراضی جایی را ترک کردن

آرتیست‌بازی(انجام کارهای غیرعادی)
افسرده‌بیان(بی‌هوده و بی‌مزه‌گو)

خرناس کردن-خرخر کردن در خواب

دسته کلید-مجموعه ی کلیدها در یک حلقه یا بند
دست به دست مالیدن-تردید نشان دادن-هیچ کاری نکردن

بازجو-مامور تحقیق و بررسی پرونده

 

 

دشت کردن-فروختن اولین جنس-نخستین بار پول گرفتن

دیر دم-آن چه که دیر دم می کشد

ریزه کردن-خرد خرد کردن-قطعه قطعه کردن

زیر کاسه نیم کاسه داشتن-مکر و حیله ای در کار داشتن

آب پاکی روی دست کسی ریختن(کسی را کاملن ناامید کردن)
دَمب چیزی را چسبیدن-کاری را پی گیری کزدن و ادامه دادن

بند-ریسمان-طناب-رشته

به خورد چیزی دادن-نفوذ دادن-وارد کردن

دلجور-همدل

رژیم گرفتن-رژیم داشتن

آتش زیر پا داشتن(بی‌قرار بودن)

ژتون-پولک فلزی یا پلاستیکی که به جای پول به کار می رود

آب و رنگ(طراوت و شادابی)

دوا به خورد کسی دادن-مسموم کردن-به زور به کسی دارو یا مشروب خوراندن

پا گیر-سگی که حمله می کند و گاز می گیرد

 

پس افتادن-عقب افتادن اجاره و مانند آن-بهم خوردن حال کسی در نتیجه ی ترس

پشت گوش فراخ-تنبل-اهل مسامحه و کوتاهی
چشم مالیدن-هوشیار شدن-از غفلت در آمدن

چل نکه-پارچه ای که از انواع پارچه های بریده شده سر هم دوخته شده باشد

اکبیری-زشت-بی‌ریخت
پابند شدن-دلبستگی پیدا کردن-به چیزی یا کسی گرفتار شدن

خوش ذوق-خوش سلیقه-خوش مشرب

از چیزی (کسی) زده شدن(از چیزی (کسی) متنفر و بیزار شدن)
چوب الف-نشانه ای که با کاغذ می سازند و لای کتاب می گذارند-لاغر و باریک

خوش دست-خوش پنجه-خوش نواز-آن که در بازی شانس می آوزد

اجل معلق(مرگ ناگهانی)

در تاریکی روشنایی را پاییدن-به طور نهانی مراقب کسی یا چیزی بودن

زبان کوچک-گوشت زبان شکل آویخته در حلق
جغ جغ-صدای به هم خوردن چند چیز-صدای همهمه
 

آهو چشم-معشوق-شاهد

پایین نرفتن چیزی از گلو-از غصه غذایی نخوردن-مال حرام نخوردن

دیدن کردن-عیادت کردن-زیارت کردن-ملاقات کردن

حاشیه دار-کناره دار

پشت سر کسی ایستادن-از کسی پشتیبانی کردن

پرت از مرحله-دور از اصل موضوع

رنجیده کردن-آزرده ساختن-رنجانیدن
پاتیل-دیگ بزرگ مسی-مست مست

رشته ی سر در گم-وضع بغرنج-کار دشوار

از جنس چیزی بودن

انگشت بر حرف نهادن(ایراد گرفتن، نکته‌گیری کردن، اعتراض کردن)

دور اندیش-پایان نگر-پیش بین-عاقبت اندیش

پرچ کردن-فرو بردن میخ در چیزی و کوبیدن و پهن کردن سر آن