فهرست کامل فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های خودمونی مردم ایران قسمت پانزدهم

زبون-حقیر-توسری خور

دلسوزه-سوختن دل از حسد و مانند آن

پِق-صدای خنده ی ناگهانی

چله نشینی-خانه نشینی
دانش سرای مقدماتی-آموزشگاه تربیت دبیر

دس دس کردن-دست زدن-طول دادن-وقت گذراندن

چشم چشم را ندیدن-سخت تاریک بودن

برقی-دستگاهی که با برق کار می کند-به سرعت-با شتاب

آبکی(بی‌ارزش، از روی بی‌علاقگی)

رعیت داری کردن-حراست کردن از زیردستان-مورد نوازش و محبت قرار دادن زیردستان

چاچولی-زبان بازی-حقه بازی

زیر بال کسی را گرفتن-به کسی کمک کردن

آستین بر چشم گذاشتن-پنهان گریستن

زیر لفظی-هدیه ای که پس از بله گفتن به عروس می دهند

آسمان غرمبه-صدای رعد-تندر

حرف دهن خود را نفهمیدن-مزخرف گفتن-حرف بی ربط زدن

از مخ معاف بودن(دیوانه بودن)
از سر دست(کار یا سخنی که فورا و بدون تامل بکنند یا بگویند)

با خدا-خداشناس-مومن

زیر بال کسی را گرفتن-به کسی کمک کردن

خسارت دیدن-زیان دیدن

آپارتی(زن بی‌حیا و بدزبان، سلیطه، پاچه‌ورمالیده)

ریز بینی-نکته سنجی-دقت

 

بد عنق-کج خلق-بد اخلاق
خاور زمین-قاره ی آسیا

دلبخواهی-دلبخواه

آبِ دندان(حریف ساده)

پا روی خِر کسی گذاشتن-تنگ گرفتن بر کسی

تخم سگ-نوعی دشنام است مانند پدر سگ
حرف خود را به کرسی نشاندن-نظر خور را به کسی قبولاندن یا تحمیل کردن

دست بلند کردن-بالا بردن دست به نشانه ی آمادگی پاسخ گویی-اعلام رای و نظر

رد کردن-برگردانیدن-پس دادن-رفوزه کردن-از سر باز کردن-پنهانی دادن-پنهانی عبور دادن

آشنایی دادن(خود را معرفی کردن)

از زور پسی به گربه آقا عمو گفتن(با دشمنی که دفع آن نمی‌توان، مدارا کردن)
اُزگل(بی‌سروپا، کم شعور و بی‌شخصیت)
خدا حافظ-به درود-در پناه خدا-خدا نگهدار

تیپا کردن-با اردنگی بیرون کردن

دانه دانه-یک یک

آفتاب خوردن(سختی کشیدن)

درزن-دوجین-دوازده تا از چیزی

خانه به دوش-بی خانمان-آواره

دست چپ از دست راست ندانستن-هر را از بر تشخیص ندادن

بیشتر از کوپن حرف زدن ،-سخنان بالاتر از حد و مقام خود گفتن پا را از گلیم خود فراتر نهادن

جد و آباد کسی را گفتن-آبا و اجداد کسی را دشنام دادن

استغفرالله-خدا نکند-خدای نکرده-هرگز

خاصه-خان لقب آرایشگر شاهان قاجار
دو لُپه خوردن-با خرص و ولع خوردن-لقمه های بزرگ برداشتن

زوار-زه وار-چیزی شبیه به زه

انگشت روی چیزی گذاشتن-موضوعی را مورد توجه قرار دادن

ابرو آمدن(عشوه ریختن، غمزه کردن)

بینی و بین الله-میان من و خدا-انصافا-الحق

دوبلاژ-برگردان گفت و گوی فیلم به زبان دیگر

باد گرفتن-مغرور شدن

تاب برداشتن-خم شدن-شکم دادن-لوچ شدن چشم

آفتابه خرج لحیم(بیشتر بودن هزینه‌ی تعمیر چیزی از بهای نو آن)

خِفت-نوعی گره

جل و پلاس خود را پهن کردن-در جایی اقامت کردن

زیر بته عمل آمدن-بی پدر و مادر بودن-بی فرهنگ بودن

حکم حکم نادر و مرگ مفاجا-حکم صد در صد لازم الاجرا

حال نداشتن-مریض بودن-بی حال بودن

رگ خواب-نقطه ی ضعف-راه تسلط بر کسی

به دندان کشیدن-خون دل خوردن-کاری پر زحمت انجام دادن

گذری(دیدار کوتاه، سرپایی)

آسمان غرمبه(صدای رعد، تندر)

حاجی-به زیارت مکه رفته-نوعی خطاب عام
به آخر خط رسیدن-به پایان کار

 

زبان فهم-کسی که مطلب یا سخنی را خوب در می یابد

خوردنی-غذا-قابل خوردن

اخت بودن(سازگار و هماهنگ بودن، مانوس بودن)

چشم باباقوری-نابینا-کور
آب در چشم نداشتن-شرم و حیا نداشتن

 
بلند بالا-قد بلند

دردر کردن-چو انداختن-شایع کردن

در قوطی هیچ عطاری یافت نشدن-به کلی نایاب بودن

آشی بودن زندگی(نامساعد بودن حال و احوال)
افتادن به گردن کسی-به کسی تحمیل شدن

تو دهنی-ضربه ای که به دهان کسی بزنند-سخنی درشت در پاسخ کسی

چله ی کوچک-بیست روز میان هفدهم بهمن و پنجم اسفند

خرحمالی-بیگاری-کار پر زحمت و کم مزد

 

آتش سوزاندن(شیطنت و شرارت کردن)

جوش خوردن معامله-انجام شدن معامله-منعقد شدن قرارداد
 

جا نیاوردن-کسی را نشناختن

به لعنت خدا نیارزیدن-دارای هیچ ارزشی نبودن-به هیچ نیارزیدن-مفت نیارزیدن
خرده بُرده-مشکل-اختلاف

جاخالی کردن-خود را کنار کشیدن

دهان کسی آستر داشتن-قدرت خوردن خوردنی های بسیار داغ و تند را داشتن
در هم و بر هم-آشفته-پریشان-آمیخته

دست پاچگی-شتاب زدگی-اضطراب

تخم لق شکستن-فرصت دادن-رو دادن-کسی را به طمع انداختن

 

 

الواتی کردن(عیاشی و هرزگی کردن)

خِل-خلط بینی

دو زاری-سکه ی دو ریالی

دهن کسی را سرویس کردن-کسی را خونین و مالین کردن-به حساب کسی رسیدن

آشوب شدن دل-دچار تهوع شدن

پیله-مو

بیرون رفتن-به توالت رفتن

خندیدن به ریش کسی-کسی را مسخره کردن
از چشم کسی برق پریدن-شدت ضربه‌ای را که به کسی وارد شده است نشان می‌دهد
به هم زدن دم و دستگاه-سر و سامان دادن-درست کردن-تشکیل دادن
حبه کردن-دانه دانه کردن

زیر ِ گوش-سخت نزدیک-دم دست

تیپا زدن-با نوک پا ضربه زدن

ذُق زدن-بهانه گرفتن و گریه کردن-نق زدن

ابرو نازک کردن(ابرو تنگ کردن)

خل بازی-حرکات غیر منطقی و غیر عاقلانه

ریش کسی را چسبیدن-یقه ی کسی را چسبیدن

دست به سیاه و سفید نزدن-به هیچ گونه کاری نپرداختن-ابدن کاری نکردن

چرک و خون-چرک آلوده به خون
آمد کردن(رخ‌دادن واقعه‌ای خجسته)

خرج در رفته-خالص-ارزش پس از کسر مخارج لازم

از چشم کسی برق پریدن-شدت ضربه‌ای را که به کسی وارد شده است نشان می‌دهد

در دهان را چفت کردن-خاموش شدن-رازداری کردن
دست پخت-شیوه ی پختن-هنر پختن

اجابت کردن معده-قضای حاجت

از ته ریش گذشتن(فریب دادن)

چانه لغی-راز داری نکردن
زیر آب کردن سر کسی-کسی را بی سر و صدا کشتن

ریش خود را در آسیا سفید نکردن-تجربه داشتن

اوت بودن-بی‌خبر بودن-از مرحله پرت بودن

آب باریکه-درآمد اندک اما مرتب
در هم رفتن-در فکر فرو رفتن-خشمگین شدن

پیش بینی کردن کار یا شخصی
آبکی-بی‌ارزش-از روی بی‌علاقگی
جفت کردن کفش های کسی-بیرون کردن کسی از جایی

چنگول چنگولی-مجعد-حلقه حلقه-پر چین و شکن

 

از بای بسم الله تا تای تَمَت(از اول تا آخر، از سیر تا پیاز)

دختراندر-نادختری-دختری که از شوهر یا زن دیگری باشد
زور آوردن-زیر فشار گذاشتن-در تنگنا قرار دادن

 

پَهن آباد-پول بسیار ناچیز و کم ارزش

بی اشتها-بی میل به غذا

دست و دل باز-بخشنده-جوانمرد

خرده فروش-فروشنده ی اجناس در اندازه های کم

رد پا-جای پا-اثر

جور کردن-یکسان کردن-فراهم کردن
پیش بینی کردن کار یا شخصی
بریدن شیر-لخته لخته شدن شیر

بد چشم-شور چشم-آن که چشم زخم برساند-مردی که به زنان نامحرم با شهوت بنگرد

زبان تلخی-درشت گویی-گفتار خشن
پایین نرفتن چیزی از گلو-از غصه غذایی نخوردن-مال حرام نخوردن

چس نفسی-پر حرفی-روده درازی

خورش خوری-ظرفی که در آن خورش می ریزند

درجه-تب سنج-مرتبه ی نظامی

 

دو لا پهنا حساب کردن-دو برابر بهای خقیقی حساب کردن

توی دل قند آب کردن-لذت بسیار بردن-شادی زیاد حس کردن

پنج تن آل عبا- پنج تن

چنته-خورجین چرمی-فکر-سینه

راه پیدا کردن-جستن راه حل برای مشکل-به نحوی در جایی وارد شدن

 

روغن مالی-روغن زدن به دستگاه

جل و پلاس-اثاثیه ی ناچیز و کم بها

پشت چشم سنگین شدن-چیره شدن خواب

اوراق شدن(از هم پاشیدن، از کار افتادن)

دست به آب رسانیدن-به دستشویی رفتن-به توالت رفتن

با نگاه کسی را خوردن-با چشم خریدار یا شهوانی به کسی نگریستن

 
به کله ی کسی زدن-دیوانه شدن
ته مانده-آن چه که از خوردن باقی مانده است

 

تظاهر نمودن-وانمود کردنف ظاهر سازی کردن

دهان کسی بوی شیر دادن-با وجود کوچکی کار بزرگ کردن و نتوانستن

آبِ کبود(آسمان)

پشم بودن-بی ارزش بودن-بی معنی بودن

جا زدن-چیزی بدلی را به جای اصلی قالب کردن-خود را به جای دیگری معرفی کردن

به محضِ-به مجرد ِ-همان وقت که

دست-بار-دفعه-مرتبه-واحد وسایل گوناگون

 

دور کسی گشتن-قربان صدقه ی کسی رفتن
پرچانگی کردن-پر گویی کردن-وراجی کردن
بد مزاج-عبوس-ترشرو-تندخو

زیر نافی-هدیه ای که برای بریدن ناف نوزاد به قابله می دهند

تخت و تبارک-با آسودگی خیال
چم گرفتن-رونق گرفتن-سر و سامان گرفتن

خراب-از کار افتاده-دارای اختلال-فاسد-منحرف اخلاقی

زرد کردن-بسیار ترسیدن-از ترس وادادن-کاری را خراب کردن

چله ی کوچک-بیست روز میان هفدهم بهمن و پنجم اسفند

ریخت و پاش-اسراف-گشاده دستی-افراط در مصرف

پشتی کردن-حمایت کردن-یاری کردن

بشکن زدن ی-برآوردن صدای انگشتان به هنگام شاد

حال نداشتن-مریض بودن-بی حال بودن

 

دل کسی روی دل آدم بودن-درد دیگران را درک کردن-با دیگران غمخواری کردن

خدا نگهدار-خدا حافظ

خدا بیامرز-مرحوم-مغفور

دست و پا چلفتی-بی عرضه-نالایق-بی دست و پا
دمیدن توی لوله ی شیپور-خوابیدن و خرناس کشیدن

خون گرفته-آن که قتلی کرده و نگرانی آن او را از حال عادی خارج کرده است

بلوف زدن-لاف زدن-چاخان کردن-توپ خالی زدن

خرمن-انبوه و پرپشت

خش و خش-نگا. خش خش

اخ و تف کردن-آب دهان بیرون افکندن
جا نیاوردن-کسی را نشناختن
پایین ریختن دل-به شدت ترسیدن-زهره ترک شدن

آبدوغ خیاری-بی ارزش-بی اعتبار

زاغ و زوغ-فرزندان خردسال-نق-غر و لند

چِک کشیدن-حواله کردن با بانک به وسیله ی چک

چرم پاره-خرده های چرم در دکان کفاشی

 

 

آبدیده(جلا یافته، آزموده و مجرب)

خمیره-سرشت-ذات

به دندان کشیدن-خون دل خوردن-کاری پر زحمت انجام دادن
چای خانه-محلی که وسایل چای را در آن جا می گذارند-قهوه خانه

آبدوغ خیاری-بی ارزش-بی اعتبار
دست کم-حداقل

چاله خر کُشی-یکی از گودهای تهران که پناهگاه مردم فقیر و بی نوا بود

بالا تنه-از کمر به بالای بدن
پیت پیت کردن-پچ پچ کردن-نجوا کردن

پیاده-کنایه از آدم کم مایه و بی تجربه

پیش کسوتی-قدمت و برتری

آی زرشک-آی زکی

دنده ی کسی خاریدن-میل به کتک خوردن داشتن-کرم داشتن-تن کسی خاریدن

جانانه-محکم-کامل-بزرگ-شدید

 

چلو چو انداز-شایعه پخش کن

 

زار-کوتاه شده ی زایر

فال بد زدن

بی نماز شدن-گرفتار عادت ماهانه شدن

حبه ی انگور-دانه ی انگور

چرخ ریسی-پنبه رشتن با چرخ ریسندگی

پرند-حرف بی هوده

از بای بسم الله تا تای تَمَت-از اول تا آخر-از سیر تا پیاز

این کلاه آن کلاه کردن-قرضی را با قرض دیگری پرداختن-از ریش برداشتن روی سبیل گذاشتن-کلاه تقی را سر نقی گذاشتن

بغل گرفتن-در آغوش گرفتن
اَل اَمان(زینهار، پناه بر خدا)

دست به ریش کشیدن-با التماس خواهش کردن

خوش خور-کسی که همیشه غذای خوب بخورد

دست پاچه شدن-مضطرب شدن-دست و پای خود را گم کردن

افتادن توی پوست کسی-کسی را وسوسه کرد

 
پته ی کسی روی آب افتادن-راز کسی فاش شدن-رسوا شدن
آب‌زیرکاه-حیله گر-فتنه انگیز-دو رو

در و تخته را مهر کردن-سکوت کردن-دست کشیدن

باد به غبغب انداختن-تکبر کردن-خودخواهی نشان دادن

آشغالی-سپور
جیب بری-دست بردن در جیب دیگران به قصد دزدی-شارلاتانی-حقه بازی
خانه گرفتن-نگا. خانه بستن-اجاره کردن خانه
دهن کسی گرم بودن-خوش سخن و مجلس آرا بودن

رفتن به کسی-شبیه بودن به کسی

اِحلیل خوردن-فریب خوردن
آخِی(صوتی برای تاثر یا شادی)

خوش رو-زیبا-خندان

بیخ پیداکردن کار-گره افتادن در کار-دشوار شدن کار

حَرَج-مسئولیت-تکلیف

چنبره زدن-حلقه زدن

تُپ تُپ-صدای تپش قلب بر اثر ترس و هیجان

خاکستر نشین-بدبخت-سیه روز-ذلیل

حال و بار-وضع زندگی

خرکچی-چارپادار
پنبه ی کسی را زدن-کسی را افشا و بی اعتبار کردن

زبانزد شدن-معروف شدن-فاش شدن
دوا خور-معتاد به الکل

دَم پهن-نوعی انبر دست که نوک پهن دارد

جدول کشی-خط کشی و شبکه بندی
چرم پاره-خرده های چرم در دکان کفاشی

خودکار-دستگاهی که نیازی به مراقبت انسان ندارد

رو رفتن-بر زمین افتادن اسب از جلو و بر زانو ها

تپلی-گرد و چاق
دست نگاه داشتن-توقف کردن در انجام کار-معطل شدن و منتظر ماندن

از پا در آوردن(سخت فرسوده و از کار افتاده کردن)
پیه گرگ مالیدن بر کسی-کسی را از چشم دیگران انداختن

 

بد تا کردن-بد رفتار کردن-بد معامله کردن

بیخ ریش کسی بستن-به زور دادن-تحمیل کردن

آدم دو قازی-شخص بی‌سروپای بی‌ارزش

چشم غره رفتن-نگاه خشم آلود کردن

خوراکی-خوردنی ها جز غذای روزانه-تنقلات-خوردنی

رفیق بازی-زیاده روی در دوستی کردن

 

دده سیاه-نوکر-نوکر سیاه

 

حلیم روغن-هریسه-غذایی از گوشت و گندم و روغن داغ کرده و شکر

آستین از چشم برداشتن-آشکارا گریستن

آب نخوردن-درنگ نکردن

بخت آزمایی-ترتیبی برای تقسیم جایزه میان خریداران بلیت
از تو چه پنهان(راستش را بخواهی)

 

رفیق بازی-زیاده روی در دوستی کردن

پَخ خوردن-تیزی چیزی

زیر در رو-گریزان-گریز پا-شانه خالی کن

بابت-مورد-زمینه-موضوع

اختر شمردن(شب‌بیداری)

آخرین تیر ترکش(آخرین تدبیر)

دست به کار شدن-آغاز به کار کردن

جَفت-چوب بست انگور
خُل-نیمه دیوانه-سفیه

 

از سر باز کردن(دور کردن، رفع مزاحمت کردن)

خریت-نادانی-حماقت

از بی‌کاری مگس پراندن-بی‌کار و بدون سرگرمی ماندن

آدم شش‌درچهار-شخص کوچک اندام و ریزنقش

روی شاخ بودن-مسلم بودن-قطعی بودن

بوی قرمه سبزی دادن سر-با زدن حرف های خطرناک موجب خطر جانی یا دردسر خود شدن

حلقه-واحد چیزهای گرد مانند دو حلقه فیلم-دو حلقه چاه

دست کم-حداقل

رو شور-سفیداب

 

حلال وار-به صورت حلال