لیست کامل فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های کوچه بازاری مردم ایران قسمت نوزدهم

ته دیگ-برنج برشته شده و چسبیده به ته دیگ و یا چیزی که زیر برنج در ته دیگ بگذارند

تنبان درآر-بی حیا-دریده

 

برای کسی تره خرد نکردن-از کسی حساب نبردن-به کسی اهمیت ندادن-برای کسی اعتبار قائل نشدن

الدرم بلدرم کردن-بد و بیراه گفتن-ناسزا گفتن
 

پُر توپ-خشمگین

آی زکی(در مقام ریشخند و تحقیر گفته می‌شود)

آینه‌ی کسی بودن-یکسره از کسی تقلید کردن

 
دو دستی-با هر دو دست

ترس بر داشتن کسی را-از وارد شدن به کاری بیم داشتن

زوار در رفته-پیر و فرسوده-به درد نخور-اسقاط

رفت و روب-جارو و پارو-خانه تکانی-تمیز کردن منزل

از خوشحالی در پوست نگنجیدن-از شادی سر از پا نشناختن

از آن نمد کلاهی به کسی رسیدن(بهره بردن از چیزی، نصیب بردن)

 

از دهان گنده‌تر حرف زدن-گفتن مطالبی که در حد گوینده نیست

جوجه خوردن-مرفه بودن-در ناز و نعمت زیستن
خیط کردن-نگا. خیت کردن

 

چاک کردن-نگا. چاک دادن

دَدَر-بیرون-کوچه
اگر بمیری هم(به‌هیچوجه، هرگز)
رکابی-دارای رکاب-پیاده ای که به دنبال سواری بدود

زیر لبی-زیر زبانی

اختر- گذری-دیدار کوتاه-سرپایی

خواهر و مادر-عرض و ناموس-خانواده

اصلاح(تراشیدن ریش و آرایش موی سر نزد مردان)

پشت کاری را گرفتن-دنبال کردن کاری به قصد به پایان بردن آن

از زور پسی(از روی ناچاری، اجبارن)

 

تو آسمان ها سیر کردن-در خیال و تصور بودن-در عالم هپروت بودن

خون گرفته-آن که قتلی کرده و نگرانی آن او را از حال عادی خارج کرده است

تو دل شیر رفتن-جرات فراوان داشتن

رد زدن-رد پای کسی را گرفتن-نشان به جایی بردن

زور گو-کسی که خواست های خود را تحمیل می کند

به خاطر داشتن-به یاد داشتن-از بر بودن
زپرتی-چیز یا شخص ناتوان-زوار در رفته-بی زور

جای کلاه سر آوردن-آن قدر ضعیف کش بودن که که اگر از او کلاه کسی را بخواهند سر او را به درگاه برد

ریزه پیزه-کوچک اندام-ریز نقش

دلخور-رنجیده-ملول-گله مند

آسمان را سِیر کردن-سخت خوشنود بودن-لذت بسیار بردن
چشم باباقوری-نابینا-کور

روغن مالی-روغن زدن به دستگاه

از بر بودن(مطلبی را در حافظه داشتن)
خر کسی رفتن-دارای اهمیت و اعتبار بودن
در پوست کسی رفتن-سخت مزاحم کسی شدن-از کسی بد گفتن

روی سگ کسی بالا آمدن-تندخویی کردن-ناسازگاری کردن

پَتی-لخت-برهنه

ریزه کردن-خرد خرد کردن-قطعه قطعه کردن

حساب حاج هادی زغالی-حساب ساختگی
بی سر و پا-پست-فرومایه
دزدیده-دزدکی

چوچول باز-دغل-بی حیا

جا آمدن حال-بهبود یافتن-سرحال آمدن

رج زدن-ردیف ایستادن-صف بستن-نوشتن مشق به ترتیب عمودی

خوش ذوق-خوش سلیقه-خوش مشرب

جریحه دار کردن-زخمی کردن-رنجاندن-دل شکستن

درگاهی-آستانه

پالان خروس-کنایه از چیزی که وجود ندارد برای نشان دادن نداری مطلق

تار-از محلی راندن
دَم ِ پَر کسی رفتن-نزدیک کسی رفتن-به کسی پناه بردن
دست به دل کسی گذاشتن-با یادآوری خاطره ای دل کسی را اندوهگین کردن
از شیر مرغ تا جان آمیزاد-از سیر تا پیاز

به زمین انداختن روی کسی-در خواست کسی را رد کردن

آرتیست‌بازی-انجام کارهای غیرعادی

چشم زاغ-بی شرم

 

این دنده آن دنده شدن-این پهلو آن پهلو شدن

آجیل مشکل‌گشا(آجیلی که برای گشایش کار می‌خرند و بین مردم متدین پخش می‌کنند)

ارزیاب-کسی که بها و ارزش پولی چیزی را تعیین می‌کند

خواب به سر شدن-نگا. خواب به خواب شدن
پَکَر-افسرده-نومید-گیج-بی دل و دماغ-بی حوصله

جنگل مولا-جایی بی نطم و ترتیب-شهر بی قانون

از بای بسم الله تا تای تَمَت(از اول تا آخر، از سیر تا پیاز)

آیَم سایَم(گاه‌کاهی)

دیگ به سر-لو لو

آن سفر(آن بار، آن دفعه)

آتش‌پاره(شوخ و شنگ، فرز و چالاک، کرم شبتاب)

خودفروشی کردن-فاخشگی کردن-خیانت کردن

پا روی پا بند نشدن-بسیار خوشحال بودن

آدم دیرجوش-کسی که به سختی با دیگران انس می‌گیرد

بستن کسی به دم خود-همیشه کسی را همراه داشتن
تق چیزی در آمدن-گند کاری بالا آمدن-فاش شدن امری پنهان

اتوکشیده-با سر و وضعی شسته‌ورفته و مرتب

زدگی-لک یا خرابی در میوه یا پارچه

چوری-جوجه ی تازه از تخم درآمده

آتش سوزاندن-شیطنت و شرارت کردن

دست و پا گیر-مزاحم-مانع از کاری

نخته شدن-تعطیل شدن-بسته شدن-از رونق و اعتبار افتادن

چیز خور کردن-خوراندن سم یا موادی که رمالان و دعانویسان تجویز می کردند

 

انگشت بلند کردن-اجازه‌ی سخن خواستن
بیسار-فلان

از خجالت آب شدن-بسیار شرمنده شدن

دبوری-بی سر و پایی-ولگردی

تته پته-لکنت زبان
پالان کسی را لوخ کردن-به قصد فریب از کسی تعریف کردن

به تته پته افتادن-به لکنت زبان افتادن
امان دادن-کسی را پناه دادن-از گناه کسی گذشتن

دشت-فروش اول کاسب-نخستین پول دریافتی کاسب

 

تاپاله-سرگین خشگ شده ی گاو برای سوختن

چشم را بستن و دهان را باز کردن-با بی شرمی دشنام دادن

پا افتادن-اتفاق افتادن-پیش آمدن

دست بر قضا-از قضا-به طور غیر منتظره-ناگهان

دو تا شدن-خم شدن-دو لا شدن

پر کردن کسی-کسی را تحریک کردن

پرچ کردن-فرو بردن میخ در چیزی و کوبیدن و پهن کردن سر آن

پشه کوره-پشه ی ریز

الانه(همین حالا، هم اکنون)

چیز-آلت تناسلی

 

به هدر دادن-تلف کردن-تباه کردن-از دست دادن

بی ملاحظه-بی توجه-بی پروا

چاچول بازی-حقه بازی-هوچی گری-لاف زنی

 

داد و قال-داد و فریاد-قیل و قال

چرند و پرند-پرت و پلا-حرف های مزخرف

زیر پِل کسی را زدن-کسی را راندن و دور کردن

 

جیز گر-ربا خوار-کسی که از دیگران برای دادن مکان غیرقانونی پول می گیرد

 
بیخ پیداکردن کار-گره افتادن در کار-دشوار شدن کار

چلاندن-فشار دادن برای آب گرفتن

چار خیابان زدن موی سر-تراشیدن مو به شکل + که برای تنبیه دانش آموران انجام می گرفت

چِککی-فوری-به سرعت

امان دادن-کسی را پناه دادن-از گناه کسی گذشتن

پا گشا-نخستین دعوت خویشاوندان از عروس و داماد
ابرو تابیدن-گره بر ابرو افکندن

بنا-قرار

 

آسمان را به زمین آوردن (دوختن)(کار شگفت‌انگیز کردن)

 

پنجه کش-نوعی نان برشته و نازک

خرید و فروش کردن-بازرگانی کردن-سوداگری کردن

تزئیناتی-کسی که کارش تزیین است

خالی بند-چاخان-دروغ گو

تو جلد کسی رفتن-کسی را برای انجام کاری وسوسه کردن

چرب زبان-خوش سخن-چاپلوس

تیغ کسی بریدن-اعتبار و زور داشتن- خر کسی رفتن

آی زکی(در مقام ریشخند و تحقیر گفته می‌شود)

چپ اندر قیچی-نامنظم و نامرتب-بی نظم و قاعده
چار دیواری-خانه

زاق-چشم زاغ چشم

خرحمالی-بیگاری-کار پر زحمت و کم مزد

از دهان مار بیرون آمدن-هیچ کجی در کسی نبودن-راست بودن

به حرف آوردن کسی-کسی را به سخن گفتن واداشتن
رو آوردن-مراجعه کردن-دست به دامن شدن-پناه جستن

حرف شنوی-سر به راهی-تبعیت-نصیحت پذیری

خوش دست-خوش پنجه-خوش نواز-آن که در بازی شانس می آوزد

دور افتادن-نزد این و آن رفتن-با هر کسی دیدار کردن

از روی معده حرف زدن-بدون تعمق و بدون منظور چیزی گفتن

(به زبان کودکان) زخم شدن

تاق و توق-آواز بر هم خوردن دو چیز

با یک دست چند هندوانه برداشتن-در آن واحد چند کار انجام دادن

دنبال کسی گذاشتن-در پی کسی دویدن-کسی را تعقیب کردن

از بن دندان(از ته دل، با میل و رغبت)

دو لا پهنا حساب کردن-دو برابر بهای خقیقی حساب کردن

از غورگی مویز شدن(مقدمات کاری را فرانگرفته ادعای استادی کردن)

چای دبش-چای مرغوب که دهان را گس کند

خاصه فروش-فروشنده ی جنس های مرغوب و برگزیده

حلال زادگی-حلال زاده بودن-درست کردار بودن

آدم دو قازی(شخص بی‌سروپای بی‌ارزش)

دم خود را روی کول گذاشتن-گریختن-شکست خورده رفتن

دعوا مرافعه-جنگ و جدال بر سر چیزی

خرد و خمیر شدن-بسیار خسته شدن-له و لورده شدن

 

حتم داشتن یق-ین داشتن

جوز علی-نامی با تحقیر برای صدا زدن کسی

داد و هوار-داد و فریاد
 

از هفت دولت آزاد بودن(شاد و آزاد بدون نگرانی از قضاوت دیگران زندگی کردن)

 

دست چین-گزیده-منتخب

 

رضایت نامه-نوشته ی حاکی از رضایت

رضایت دادن-در گذشتن از شکایت و دنبال کردن قضیه-قبول کردن

دست مریزاد-آفرین !-دستت درد نکند !
راه کشیدن چشم-خیره شدن بی اراده به جایی بدون پلک زدن

تمام و کمال-کامل-به تمامی

جان دادن برای چیزی-برای چیزی سخت مناسب بودن

چُش-کلمه ای که خر را ار رفتن و حرکت باز می دارند

پشتک زدن-معلق زدن-رنگ عوض کردن-تغییر عقیده دادن

 

دور سر گرداندن-بلاتکلیف گذاشتن-معطل گذاشتن

 

زاییدن زیر کاری-کاری را به دلیل دشواری به پایان نرساندن

پشت اندر پشت-نسل اندر نسل

راه اندازی-راه انداختن

با هم شیر و شکر بودن-نهایت دوستی با هم داشتن

زدن به هر دری-برای رسیدن به مقصود به هر جا و هر کسی متوسل شدن

جان به سر شدن-بی قرار شدن-سخت نگران شدن

بله قربان گفتن-تملق بیش از حد گفتن

الف الف کردن(قاچ‌قاچ کردن)

از مرحله پرت بودن-یکسره بی‌اطلاع بودن

از زیر کار در رفتن-تن زدن و نپذیرفتن کاری-کار را جدی نگرفتن

آب(عزت و رونق، طراوت و تازگی، روح، شراب خالص)

 

خدا رسانده-مفت و مجانی به دست آمده
زبان مادر شوهر-نوعی گیاه خار داراز تیره ی کاکتوس

پیه آوردن-چاق شدن

بی شوخی-جدا-بدون شوخی
تته پته-لکنت زبان

جور آمدن-اجزای لازم کاری با یکدیگر سازگار آمدن
خال خالی-خالدار-دارای خال های بسیار
پی جور شدن-دنبال نمودن-جستجو کردن
خرید خدمت-فروختن خدمت کارمند به اداره-پرداخت پول برای نرفتن به خدمت سربازی
خاک به سری کردن-همبستر شدن زن با شوهر

چوب کاری کردن-از کسی پذیرایی زیاد کردن-به کسی محبت بسیار کردن-کتک زدن بیش از حد

حرف پوچ-سخن بی معنی

خوش برش-جامه ای که اندازه و برازنده ی قامت دوخته شده است

 

دروغ درآمدن-معلوم شدن که دروغ است

 

 
روی هم رفته-جمعن-بر روی هم

بالا آمدن گندکاری-برملا شدن افتضاح پنهان شده

پیداش شدن- آفتابی شدن-ظاهر شدن

دلمه-لخته-منعقد-سفت شده

از زیر کار در رفتن(تن زدن و نپذیرفتن کاری، کار را جدی نگرفتن)

از پشه گوشت کبابی خواستن-خواهش یا انتظاری نابه‌جا و نشدنی داشتن

به دردسر افتادن-با مشکلی روبرو شدن-به مخمصه ای گرفتار شدن

آن روی کسی بالا آمدن(خشمگین شدن)
پایین تنه-از کمر به پایین-قسمت پایین لباس-کنایه از آلت تناسلی

جز زدن-ناله و زاری کردن

دیگ و بادیه را گرو گذاشتن-بسیار تهی دست و بی چاره شدن

دَم گرفتن-همنوایی کردن در خواندن و سرود-کنایه از توافق و پشتیبانی

تحویل سال-سال گردش-لحظه ی وارد شدن به سال نو

 
آتش از چشم کسی گرفتن-ترسانیدن

پشت کسی باد خوردن-دلسرد شدن از کاری پس از مدتی استراحت یا بیکاری-از دل و دماغ افتادن
ذُق ذُق کردن-تیر کشیدن زخم-سوزش داشتن اندام دارای درد

پادویی کردن-فرمان برداری از استادان در مورد کارهای سرپایی-فراهم آوردن مقدمات

دبه-دسته هایی از اراذل در قدیم که با یکدیگر شوخی های زشت می کردند
استخوان در گلو داشتن(رنج و سختی کشیدن)
اُق گرفتن-حالت تهوع پیدا کردن

حکم حکم نادر و مرگ مفاجا-حکم صد در صد لازم الاجرا

ژرسه-نوعی پارچه ی نازک-نیم تنه ی بافته از نخ

 

 

اهل کاری بودن-وارد بودن در کاری

تکه-پاره ای از چیزی-زن زیبا و خوشگل-لقمه

زیر سبیلی در کردن-زیر سبیل در کردن

از دماغ کسی در آمدن(شادی و نشاطی را با اندوه و رنج تاوان دادن)
خرچه-در مقام توهین به بچه می گویند

خرده کاری-کار جزیی

از سر وا کردن-کاری را سرسری انجام دادن

 

از ریخت افتادن(تناسب خود را از دست دادن، بی‌جلا و جلوه شدن)

دست و بال کسی تنگ بودن-تنگدست بودن-فقیر بودن

چرت کسی را پاره کردن-ناگهان کسی را از خواب بیدار کردن

چرخ گوشت-چرخ گوشت خرد کنی

خاله خوانده-زنی که با همه طرح دوستی می ریزد

پوست کلفت-سخت جان-مقاوم

دروغ دون-مطالب نادرست و سراسر دروغ

دست از پا دراز تر-مایوس شده-ناموفق

خجالت زده کردن-شرمنده کردن-خجالت دادن

به کیشی آمدن و به خیشی رفتن-بی اعتبار و بی ثبات بودن

الدنگ-بیکاره-مفتخور-بی‌غیرت

چاره ساز-خداوند

جاپایی برای خود باز کردن-خود را به جایی بند کردن

از دروازه نگذشتن، از سوراخ سوزن گذشتن(حالاتی بی‌ثبات و بسیار متضاد داشتن)

روبنده-نقابی سیاه رنگ برای پوشاندن چهره

بِبُری-بمیری ! چقدر حرف می زنی !

 

خاطر جمع-مطمئن
اُریب-کجکی-یک بر-یک ور

چای صاف کن-وسیله ای نوردار برای صاف کردن چای به هنگام ریختن به استکان یا فنجان

چشم خوردن-نظر خوردن

پیش دستی کردن-سبقت گرفتن در انجام کار

آفتاب به ملاج کسی خوردن(دیوانه شدن، خل شدن)

جوجه فکلی-تازه کار و نا آزموده

دست پاچه شدن-مضطرب شدن-دست و پای خود را گم کردن

پیزر-پوشال های نازکی که برای نشکستن ظروف شیشه ای میان آن ها می گذارند

به خنس و پنس افتادن-به وضع بد مالی دچار شدن

زبیل-آشغال-زباله

چشم، کرایه خواستن-کار کودکی که هر چه ببیند بخواهد

آفت(زن عشوه‌گر و فتنه‌انگیز)
خاصه خرجی کردن-استثتا کذاشتن-تبعیض قایل شدن

دو دوزه بازی-دو رویی-کلک زنی

خدانگهداری کردن-خداحافظی کردن

تب و تاب-سوز و گداز

آشنا روشنا(دوست آشنا)

حجله خانه-اتاق شب زفاف
آبِ بسته(شیشه، بلور، یخ، برف)
آقادایی را جنباندن-حرکتی به خود دادن

ژوکر-آدم همه فن حریف

خل بازی-حرکات غیر منطقی و غیر عاقلانه

 

رفیق بازی-زیاده روی در دوستی کردن

خدا وکیلی-صادقانه-راست و درست
دون-برنج خوب نپخته-دانه هایی که به پرندگان می دهند

 
جشن گرفتن-سور بر پا کردن

چلوزیدن-خشک شدن-پلاسیدن

استخوان‌دار-محکم-بااراده

جایی-مستراح-توالت

رد خور-رد شدنی-سزاوار ترک کردن

 

 

ریش پروفسوری-ریشی که فقط روی چانه یلند شده است

حرز جواد کسی بودن-پیوسته با کسی بودن
 

آفتاب از مغرب درآمدن-روز قیامت-رویدادی شگرف پیش آمدن

از سر دست-کار یا سخنی که فورا و بدون تامل بکنند یا بگویند

دست کسی را توی پوست گردو گذاشتن-کسی را گرفتار مشکل و سختی کردن

تنبل خان-تن پرور

رودربایستی-ملاحظه-مراعات-شرم و حیا

اسب چوبین(تابوت)

اینجانب(تعبیر گوینده یا نویسنده از خود)

تنبان درآر-بی حیا-دریده
پُز دادن-خودنمایی بی جا کردن-فیس آمدن

بستن به ناف کسی-به کسی خوراندن-به کسی نسبت دادن

آفتاب‌زردی-غروب آفتاب

انسان(آدم خوب و پایبند به اصول اخلاقی)

تنوره زدن-چرخ زدن و گرد شدن

زبان به دهان کسی گذاشتن-به کسی حرف یاد دادن-حرف توی دهان کسی گذاشتن

 

بی کله-نترس-شجاع-بی خرد-تهی مغز

خلق کسی تنگ شدن-عصبانی شدن-بی حوصله شدن

افطاری-خوراکی که برای گشودن روزه می‌پزند
استخوان‌فروش(ستایشگر آبا و اجداد)
این سفر-این بار

به خاطر داشتن-به یاد داشتن-از بر بودن

آب باریکه(درآمد اندک اما مرتب)

پُف-فوت-ورم-آماس

دست دوم-کار کرده-مستعمل
بی ملاحظه-بی توجه-بی پروا
تیغ کش-چاقوکش حرفه ای-لات و جاهل

حِجله-گنبد مانندی که همراه با آیینه های ریز و گوی های صیقلی بر گور افراد جوانمرگ شده می گذارند

دور سر چرخاندن و دادن-صدقه دادن

بلوف زدن-لاف زدن-چاخان کردن-توپ خالی زدن

چنگ به دل نزدن-ارزش نداشتن-قابل اعتنا نبودن-جالب نبودن

 

به یک تیر دو نشان زدن-با یک اقدام دو کار انجام دادن-با یک کار دو نتیجه گرفتن

دست انداختن به روی چیزی-چیزی زا غاصبانه تصرف کردن

 

ته کشیدن-تمام شدن-به آخر رسیدن

دیوار حاشا بلند است-به آسانی می توان موضوع را انکار کرد

بی همه کس-بی پدر و مادر

زیر نویس-پادداشت پایین صفحه-پا نویس-نوشته ی زیر فیلم

دیم کاری-کشاورزی دیم

افتادن بچه(سقط شدن جنین)

باردار-آبستن-حامله

داشتن-مشغول بودن

از کیسه شدن-هدر شدن-ضرر کردن

پر افاده-متکبر-مغرور
بِر و بِر-زُل-نگاه یکریز

بلا به سر کسی آوردن-کسی را به زحمت و دردسر انداختن-به کسی آسیب رساندن

پا را توی یک کفش کردن-پافشاری کردن روی عقیده ی خود-لج کردن

ای والله گفتن(به برتری کسی بر خود اقرار کردن)

بچه انداختن-بچه ی نارس بدنیا آوردن

دست انداز-ناهمواری راه و جاده

خدا گرفته-بدبخت شده-به عذاب خدا گرفتار شده

خرحمال-کسی که فقط کارهای دشوار می کند

ای داد بیداد-کلامی است که به‌هنگام حسرت و افسوس می‌گویند

 
آب حیات-عشق و محبت-دهان معشوق

تازه وارد-کسی که تازه وارد شده است

از گل نازک‌تر به کسی نگفتن-با کسی سخت مهربان و پرمحبت رفتار کردن

آینه‌ی کسی بودن(یکسره از کسی تقلید کردن)

تا-توانایی

 

دل واپس-نگران-چشم به راه-مضطرب

 

جوخه-کوچک ترین یگان نظامی شامل هشت نفر

خرید و فروش کردن-بازرگانی کردن-سوداگری کردن
انگشت به دهان-حیرت‌زده-سرگشته

 

پنجه ی ابوالفضل-ورقه ی برنجی یا نقره ای که به شکل کف دست و انگشتان بریده شده است

انگشت‌پیچ-نوعی گز رقیق

آتش به جان ( گور) گرفته(ذلیل‌شده، ورپریده)
چشم انتظار-منتظر-چشم به راه

چل و چو انداختن-منتشر کردن شایعه

اَنَک شدن(تحقیر شدن، خجالت کشیدن)

زننده-زشت-نامطبوع-نفرت انگیز

دو پا-انسان

چهار شاخ-آلتی چهار شاخه و دسته دار که با آن خرمن را باد می دهند تا کاه از دانه جدا شود

آینه‌ی هفت‌جوش-خورشید

انگشتر پا(چیز بی‌ارزش)

اختر شمردن-شب‌بیداری

 

به گُه کشیدن-بی اعتبار کردن-با توهین خوار و خفیف نمودن
خوش آمدگویی-به تازه وارد “خوش آمدی” گفتن-مجازن: تملق و چاپلوسی

بار آمدن-تربیت شدن-به روشی عادت کردن

زبان ریختن-سر و زبان داشتن-با چرب زبانی و شیرین سخنی کار خود را کردن

زیر سبیل گذاشتن-تحمل کردن-به روی خود نیاوردن

پارو-زن پیر

آبِ سیاه-نیمه کوری

باد گلو زدن-آروغ زدن

چهل منار-تخت جمشید